سفر به پناهگاه گونه های بی پناه

آنچه معمولا واژه ی «مسافر» در ذهن تداعی می کند، شخصی است که از راهی دور و دراز آمده یا به راهی دور می رود و دوردست هاست که هواره جذابیت های خاص خود را دارد برای سفر. اما برای هر قاعده ای  استثنائی هست. سرزمین ایران با 11 اقلیم* از 13 اقلیم شناخته شده ی جهان، استثنای این قاعده است. در جای جای این سرزمین می توان با طی مسیری کوتاه به دوردست ها سفر کرد. «قصر بهرام» یا «کاروانسرای شاه عباسی» حدود 50 کیلومتری جنوب شرق تهران است. در دیدار این قصر می توان از مبداء تهران در یک روز به 400 سال پیش سفر کرد و در همان روز به تهران امروز بازگشت. این قصر با قدمتی حدود چهار سده در دل پارک ملی کویر** و در غرب و شمال غرب کویر مرکزی واقع شده است. این ناحیه در محدوده ی استان‌های تهران، قم، سمنان و اصفهان قرار گرفته و محدوده ی آن در شرق، ‌کویر مرکزی ایران، در غرب دریاچه نمک و قم رود  و در شمال قشلاق گرمسار است.

پارک ملی کویر اقلیمی خشک و بیابانی دارد و میزان بارندگی متوسط سالانه آن که تنها از آبان ماه تا اردیبهشت ماه می‌بارد 150 میلی‌متر است و گرمای شدید و هوای خشک از ابتدای خرداد تا پایان مهرماه حاکم بر این ناحیه است. با این حال، پارک ملی کویر که بسان جزیره‌ای است محصور میان دریاچهء نمک، کویر ریک، کویر مرکزی و کویر گرمسار که زیستگاه حیواناتی است همچون کل و بز، قوچ و میش وحشی، گربه شنی و یوزپلنگ ایرانی. این زیستگاه کم‌نظیر جهانی از سال 1355 به عنوان پارک ملی اعلام شده است. پارک ملی کویر، تنها پارک ملی در ایران است که به گفته سازمان محیط زیست در آن هیچگونه سکونتگاه انسانی، معدنی و پروانه چرای دام وجود ندارد.

پارک ملی کویر در گذشته یکی از بهترین زیستگاه‌های گورخر ایرانی بود ولی اکنون نسل آن از میان رفته و از اوایل دههٔ ۱۳۶۰ هیچ گورخری در این منطقه مشاهده نشده‌است. یوزپلنگ آسیایی دیگر حیوانی‌ست که نسل آن در این منطقه با خطر جدی روبروست. سال گذشته دوربین‌های تله‌ای پروژه حفاظت از یوز در دو نوبت ۸ قطعه عکس از تنها ۳ یوز را در این منطقه ثبت کردند.

در دل این پارک کویری قصر بهرام، این کاروانسرای مربع شکل متعلق به عهد صفوی است که از دیوارهای بلند با چهار برج دایره‌ای شکل در چهار گوشه  تشکیل شده است. این کاروانسرا به دستور شاه عباس صفوی و بر سه‌راهی اصفهان، خراسان و مازندران بنا شده است و در مسیر باستانی «راه ابریشم» واقع است. قصر بهرام از سنگ ساخته شده و دارای چهار ایوان و 24 حجره است. شترخوان‌ها یا اصطبل‌های این کاروانسرا پشت اتاق‌ها ساخته شده‌اند.

این کاروانسرای کهن محل بسیار مناسب اتراق گردشگران پارک ملی کویر است و شب هنگام آسمان پرستاره آن (اگر خیلی بدشانس نباشید و در شب اقامت خود با آسمان ابری مواجه نشوید) بی‌نظیر است. در این کاروانسرا شب هنگام جز چراغ و شمعی که در آن روشن است و صدای موتور برقی که در 50 متری بیرون آن قرار دارد نه صدایی می‌شنوید و نه نوری می‌بینید که دست ساخته ی بشر و آزاردهنده باشد. با گذر اندکی از شب مسوول کاروانسرا موتور برق را خاموش می‌کند که حاصل ‌اش خاموشی است و سکوتی بی‌نظیر.

از دیگر ویژگی‌های این قصر و اقامتگاه شاهی عهد صفوی، تامین آب مورد نیاز آن است که توسط آب‌راهی سنگی از هفت کیلومتری آن از چشمه سیاه به کاروانسرا منتقل می‌شده است. در همین فاصله از کاروانسرا و در جنوب شرق آن سیاه کوه با 1865 متر ارتفاع واقع است که معمولاً کوهنوردان بازدیدکننده از کاروانسرا دست از صعود به این قله کوتاه اما کویری و خاص بر نمی دارند و صعود به آن را مثل دیدن کاروانسرا حتما به جای می آورند.

 در پنج کیلومتری جنوب قصر بهرام بقایای کاروانسرای کاهگلی و آجری عین‌الرشید هم از میراث تاریخی و فرهنگی دیدنی این منطقه است. مناسب‌ترین راه ورود به این ناحیه از طریق راه آسفالته ورامین - پیشوا  است که تا یک کیلومتری ایستگاه راه‌آهن ابردژ ادامه دارد.پس از آن از طریق راه شنی قلعه بلند، عسگر آباد و حصارگلی به پاسگاه محیط بانی مبارکیه می‌رسی. از محیط بانی تا قصر هم جاده‌‌ای خاکی کشیده شده که بیش از 30 کیلومتر است. یعنی تقریباً از ورامین تا قصر با خودروی سواری معمولی حدود دو تا دو و نیم ساعت راه است.

 راه‌های دیگری هم برای ورود به منطقه وجود دارد که عبور از آن‌ها بدون راهنما، کاری خطرناک است. گم شدن و ماندن در منطقه‌ای کویری که تقریباً کسی یا چیزی از آن گذر نمی‌کند تا مرگ فاصله ی چندانی ندارد.

نکتهء دیگری که نباید فراموش کرد اخذ مجوز از سازمان حفاظت از محیط‌زیست  استان تهران برای ورود به این پارک ملی است. حداقل 10 روز پیش از برنامه ی سفرتان به محیط‌زیست مراجعه کنید. اجرای این برنامه در گروه‌هایی با نفرات زیاد و شلوغ بخشی از لطف آن را از بین می‌برد و دیگر این ‌که به هیچ عنوان از ظرف و ظروف یکبار مصرف استفاده نکنید و زباله ی تجزیه‌ناپذیر در منطقه از خود باقی نگذارید.حتماً لباس گرم و کیسه خواب و ... همراه داشته باشید و طبیعی است که در گردش روزانه به کلاه آفتاب‌گیر و عینک احتیاج دارید. زمان مناسب اجرای برنامه از آبان‌ماه تا اوایل اردیبهشت ماه است. از آفتاب گرم بهاری که بگذریم در تمام این بازه ی زمانی شب هایی سرد و در زمستان بسیار سرد در انتظارتان است.

اگر برای دیدن آسمان بی نظیر کویر هم حساب ویژه ای دارید توجه به تقویم قمری و البته اطلاعیه های سازمان هواشناسی را فراموش نکنید. هرچند روزهای پایانی و آغازین ماه های قمری که مهتاب در آسمان نیست، دیدن گنبد مینای کویر بسیار دلربا است؛ اما هنگام بدر کامل هم در کویر بودن و قدم زدن شبانه لطف خود را دارد.

سفری دو روزه در یک آخر هفته به پارک ملی کویر و اقامت و شب‌مانی در قصر بهرام، آرامش و خاطره بیادماندنی و فراموش نشدنی باقی خواهد گذاشت به شرطی که مراقب باشید به طبیعت حساس این ناحیه آسیب نرسانید و با مشورت و راهنمایی افراد با تجربه در زمینه ی طبیعت‌گردی، خطری برای طبیعت و خودتان ایجاد نکنید.

  دسترسی

 مسیر اول از پیشوای ورامین به سمت قلعه بلند از منار خط راه‌آهن آغاز و پس از عبور از محیط بانی مبارکیه وارد پارک ملی کویر می‌شود (حدودا ۳۰ کیلومتر). مسیر دوم از شهرستان گرمسار به سمت جنوب آغاز و پس از عبور از جاده سنگفرش به محیط بانی سیاه کوه می‌رسد (۶۰ کیلومتر). مسیر سوم از شهرستان ابوزید آبد آغاز و بعد از عبور از قلعه کرشاهی به محیط بانی سفیدآب می‌رسد (۸۵ کیلومتر). مسیر چهارم از کاروانسرای مرنجاب در شمال بیابان بندریگ و جنوب دریاچه نمک آران و بیدگل آغاز و پس از طی مسافتی حدود ۵۰ کیلومتر به محیط بانی سفیدآب می‌رسد.

*اقلیم به شرایط آب و هوایی یک منطقه جغرافیایی نظیر دما، رطوبت، فشار اتمسفر، باد، بارش و سایر مشخصه‌های هواشناسی در مدت زمانی نسبتاً طولانی گفته می‌شود. در هواشناسی معمولاً شرایط حال حاضر آب و هوا مورد بررسی قرار می‌گیرد در حالی که در اقلیم‌شناسی مشخصه‌های درازمدت آب و هوا مورد توجه‌است.

**سازمان حفاظت محیط زیست مناطق با ارزش زیست ‌محیطی ایران را در قالب چهار گونه  «پارک ملی»، «اثر طبیعی ملی»، «پناهگاه حیات وحش» و «منطقه حفاظت‌شده»  تقسیم کرده است که پارک های ملی شامل بیشترین درجه ی محدودیت و حفاظت  می شود.